Kazimierz Ludwik Czyszewski
Burmistrz Rawicza w latach 1923-1928
Kazimierz Ludwik Czyszewski urodził się 28.12.1892 r. w Szubinie. Był synem Franciszka i Marii Magdaleny z domu Leszczyńskiej. W 1919 poślubił Marię z domu Bednarek, z którą miał pięcioro dzieci: Jadwigę (ur. 1920), Stefanię (ur. 1921), Marię (ur. 1923), Kazimierza (ur. 1924) i Izabelę (ur. 1927).
Kazimierz Czyszewski ukończył Techniczną Szkołę Budowlaną w Gdańsku (1911-13). Przed I wojną światową członek "Sokoła" w Berlinie i Westfalii. 1914-18 kapral (płatniczy) w armii niemieckiej, walczył m. in. pod Verdun. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, walczył w szeregach wojsk wielkopolskich. W listopadzie 1918 r. działał jako wywiadowca-kurier, zaś po wybuchu powstania w grudniu 1918 r. był współorganizatorem powstania wielkopolskiego w Szubinie i łącznikiem między Szubinem, a Poznaniem.
Członek Rad Robotników i Żołnierzy. Organizator władz lokalnych (starostwo, policja) w Szubinie. Po przyłączeniu Wielkopolski do państwa Polskiego pracował, jako urzędnik państwowy. Był sekretarzem generalnym Związku Urzędników Państwowych i Samorządowych Ziem Zachodnich.
Traktat wersalski, podpisany 28 czerwca 1919 r., przyznał Polsce także nie zdobyte przez powstańców wielkopolskich ośrodki, m.in. Chodzież, Zbąszyń, Leszno, Kępno i Rawicz, oraz nie objęte powstaniem tereny rejencji bydgoskiej i Pomorze Gdańskie. Zostały one przejęte przez władze polskie dopiero po ratyfikowaniu traktatu przez Niemcy (16 lipca 1919 r.) i wielkie mocarstwa, co ostatecznie nastąpiło 10 stycznia 1920 r. Już w tym czasie w Rawiczu zaczęli pojawiać się nowi mieszkańcy z polskim rodowodem.
Kazimierz Czyszewski oraz Bolesław Thiele, Władysław Weigt i inni w połowie 1919 r. utworzyli w ramach tajnego Komitetu Obywatelskiego trzy komisje: wojskową, której zadaniem było zorganizowanie polskiej Straży Obywatelskiej, inwentaryzacyjną i organizacyjną. Ta ostatnia miała przygotować uroczyste powitanie polskiego wojska i władz cywilnych w momencie przejmowania miasta.
Po przejęciu miasta przez władze polskie w styczniu 1920 roku, zgodnie z zarządzeniem Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej (z 4 listopada 1919 r.), ustanowiono w Rawiczu władze komisaryczne. Funkcje burmistrza komisarycznego sprawowali kolejno: Karol Petras, Kazimierz Kokociński i najdłużej (bo w latach 1920–1922) Władysław Weigt.
12 sierpnia 1921 r. minister b. dzielnicy pruskiej Juliusz Trzciński1 wydał rozporządzenie o ordynacji wyborczej do rad miejskich. Czynne prawo wyborcze (pięcioprzymiotnikowe) przysługiwało obywatelom państwa polskiego, którzy ukończyli 21 lat, a od 6 miesięcy zamieszkiwali w obrębie gminy i posiadali pełnię praw obywatelskich. Bierne prawo wyborcze mieli mieszkańcy z ukończonymi 25 latami życia i znajomością języka polskiego w mowie i piśmie. Radni nie mogli być członkami magistratu, płatnymi urzędnikami miejskimi, urzędnikami prokuratury i policji. Na tej podstawie pierwsze wybory do Rady Miejskiej Rawicza wyznaczono na 6 listopada 1921 r.
W wyborach mniejszość niemiecka zdobyła 10 mandatów, a ugrupowania polskie 14, w tym Narodowa Partia Robotnicza (NPR) – 10 mandatów, a endecka Lista Obywatelska 4 mandaty. Pierwsza po powrocie Rawicza do Polski Rada Miejska funkcjonowała krótko, zebrała się tylko dwa razy. Na drugim posiedzeniu w marcu 1922 r. podjęła uchwałę stwierdzającą nieważność wyborów i dokonała samorozwiązania. Jako przyczynę, podano fakt, iż nie wszyscy członkowie Rady mówią po polsku (jak np. część radnych niemieckich), co było sprzeczne z obowiązującymi przepisami.
W sierpniu 1922 wybory do Rady Miejskiej Rawicza zostały powtórzone. Frekwencja była wysoka, bo głosowało 3 207 osób, a więc ok. 80% wyborców. Na zblokowaną listę endecką (Blok Obywatelski) głosowało 717 osób (18%), na NPR padły 1 234 głosy (38%), za listą niemiecką opowiedziało się 1 356 wyborców (42%). Ta ostatnia uzyskała 10 mandatów w Radzie, podczas gdy listy polskie: endecka – 5 mandatów, a NPR – 9 mandatów. Powstały w nowej Radzie układ sił dawał przewagę stronie polskiej. Przewodniczącym Rady został dyrektor gimnazjum Stanisław Sutkowski, a wiceprzewodniczącym Jan Klecz.
Kazimierz Czyszewski, powstaniec wielkopolski i działacz narodowy, w powtórzonych wyborach został wybrany do Rady Miejskiej Rawicza, która 3 marca 1923 r. powierzyła mu funkcję burmistrza.
W czasie, gdy K. Czyszewski był burmistrzem Rawicza, miasto rozbudowało gazownię, elektrownię, wodociągi i kanalizację.
W 1925 r. burmistrz Kazimierz Czyszewski, wykorzystując obowiązujące jeszcze na tym terenie pruskie prawo krajowe, mówiące, że gmina żydowska musi mieć – by mogła istnieć – minimum 18 pełnoprawnych członków, dokonał jej likwidacji. Burmistrz przejął na rzecz skarbu państwa, a później na rzecz miasta kilkaset tysięcy złotych po zlikwidowanej gminie kahalnej i zajął bóżnicę i wszelkie nieruchomości żydowskie. Szaty liturgiczne, Tora i inne przedmioty kultu zostały skrupulatnie zwrócone gminie żydowskiej, a pusta bóżnica zamieniona została początkowo na Towarzystwo Czytelni Ludowej. 22 marca 1939 r. decyzją magistratu rozpoczęto przebudowę byłej synagogi na kościół garnizonowy.
Z inicjatywy burmistrza Kazimierza Czyszewskiego został wybudowany okazały gmach szkolny Korpusu Kadetów nr 2(3) im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, powstawał w latach 1926–1928 ze środków finansowych magistratu.
W liście z 2 października 1925 r. do Rady Miejskiej ówczesny minister spraw wojskowych gen. Władysław Sikorski napisał m.in.: "Z prawdziwą radością spieszę podziękować Radzie miasta Rawicza, a osobliwie Panu, Panie Burmistrzu, za wysoce obywatelskie stanowisko, zajęte w sprawie utworzenia Korpusu Kadetów. Jednocześnie wyrażam nadzieję, że Korpus Kadetów, powstający obecnie na Wielkopolskiej ziemi, będzie w przyszłości dumą i ozdobą miasta Rawicza, a zarazem chlubą zachodnich rubieży naszej Ojczyzny".
12 lipca 1927 Rada Miejska i burmistrz K. Czyszewski, w porozumieniu z władzami wojskowymi podjęli decyzję o budowie nowego gmachu szkolnego (obecnie budynek szpitala). Magistrat zorganizował również mieszkania dla wykładowców. Nowy gmach został bardzo szybko oddany do użytku, bo już w 1928 r., a w 1930 r. odbyła się w nim pierwsza matura.
W kampanii przed wyborami do sejmu w 1928 r. w powiecie rawickim Związek Ludowo-Narodowy (ZLN) wystawił listę wyborczą pod nazwą Blok Katolicko-Narodowy (BK-N). Burmistrz Rawicza K. Czyszewski został umieszczony na czele tej listy. W wyborach do sejmu K. Czyszewski zdobył mandat z listy Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD) w okręgu gnieźnieńskim.
Po Kazimierzu Czyszewskim stanowisko burmistrza w Rawiczu objął burmistrz komisaryczny Edmund Sławiński. Wybory do Rady Miejskiej Rawicza, które odbyły się 16 października 1929 r. wygrały organizacje prorządowe, które zdobyły 13 na 24 miejsca w Radzie. Burmistrzem został Edmund Sławiński, jego zastępcą Władysław Wolski, a do Rady Miejskiej weszli m.in.: Stanisław Michalak, Franciszek Faralisz, Kazimierz Czyszewski, Mikołaj Klemczak, Kazimierz Walczak, Nikodem Świetlik i Józef Kalicki.
Z końcem 1929 r. Kazimierz Czyszewski definitywnie opuszcza Rawicz.
W latach 1928-30 K. Czyszewski był posłem na Sejm II kadencji, z listy nr 25, w okręgu wyborczym nr 33 - Gniezno. Należał do klubu poselskiego KPChD i pracował w Komisji administracji i budżetowej. Stracił mandat posła 3.03.1930 r. po orzeczeniu Sądu Najwyższego o unieważnieniu wyborów w okręgu wyborczym nr 33.
W 1930 roku K. Czyszewski pojawia się w Grodzisku Wielkopolskim, gdzie w 1930 r. z funkcji burmistrza odchodzi Jan Krzymiński. Zdominowana przez Narodowców Rada Miejska wybiera kolejnych burmistrzów, których nie akceptuje sanacyjny wojewoda poznański. W końcu wojewoda 21 sierpnia 1930 r. mianuje Kazimierza Czyszewskiego, jako burmistrza komisarycznego. Po kilku miesiącach urzędowania skierowano wniosek do Rady Miasta o powołanie K. Czyszewskiego na okres 12 lat burmistrzem Grodziska. Dopiero 13 listopada przegłosowano pozytywnie wniosek. Po wahaniach wojewoda poznański 12 czerwca 1931 r. zatwierdził nominację Rady Miasta. Wówczas K. Czyszewski złożył przysięgę w obecności starosty Henryka Kaysiewicza2 i został oficjalnie wprowadzony na urząd burmistrza z 12 letnią kadencją. W okresie pełnienia obowiązków burmistrza Grodziska, K. Czyszewski, od samego początku był skonfliktowany z Radą Miejską. 31 stycznia 1931 r. wnioskował do wojewody poznańskiego o odwołanie dwóch członków Magistratu. Natomiast w marcu 1931 roku Antoni Thum sformułował kilka oficjalnych zarzutów w stosunku do burmistrza. Wobec nasilającego się konfliktu, z inicjatywy wojewody poznańskiego, doszło do spotkania pojednawczego. 4 lutego 1932 roku burmistrz K. Czyszewski wystosował pismo do wojewody poznańskiego, w którym prosi go o zawieszenie w czynnościach z uwagi na toczące się wobec niego postępowanie w sprawach przewinień służbowych. Jednocześnie 1 marca 1932 r. wystosował pismo do Rady Miejskiej, w którym pisał, że jest gotowy ustąpić dobrowolnie z zajmowanego stanowiska, jeśli Rada przyzna mu emeryturę. Wobec zaistniałych faktów, 12 marca 1932 roku Rada Miejska uchwaliła rezygnację Kazimierza Czyszewskiego ze stanowiska burmistrza Grodziska z dniem 1 kwietnia 1932 roku.
Tak więc K. Czyszewski nie zapisuje się pozytywnie w Grodzisku Wlkp., bo prowadząc kontrowersyjną politykę, zadłużył miasto i po dwóch latach urzędowania musiał podać się do dymisji.
Po zamachu majowym K. Czyszewski zaczął sympatyzować z obozem sanacyjnym, a w związku z tym w 1932 r. został wykluczony z partii (PSChD).
W 1939 r. K. Czyszewski pojawia się w Mogilnie. Tam dotychczas urzędujący burmistrz, Bronisaw Kurzętkowski w czasie pełnienia obowiązków zasłabł i stracił przytomność. Przewieziony do szpitala w Inowrocławiu, zmarł na udar serca dnia następnego 16 lutego 1939 r. Po śmierci Kurzętkowskiego, do czasu obsadzenia tegoż stanowiska przez nowego burmistrza, miastem rządził wiceburmistrz Roman Giezek.
28 czerwca 1939 r. podczas posiedzenia Rady Miejskiej na urząd burmistrza Mogilna wprowadzono Kazimierza Czyszewskiego. Przed wprowadzeniem w urząd burmistrza, od Czyszewskiego przysięgę odebrał inspektor samorządu gminnego Mierzwiński przy udziale Zarządu Miejskiego Mogilna.
26 sierpnia 1939 r., w niedzielę na apel burmistrza Mogilna Kazimierz Czyszewskiego i urzędnika Zarządu Miejskiego Mariana Wesołowskiego od godz. 14:00 do 18:00 około 2 tys. mieszkańców od 7 do 80 lat kobiety i mężczyźni z łopatami i kilofami, w ramach pogotowia obronnego dla kraju pracowało za miastem przy pracach ziemnych, rowach przeciwczołgowych.
6 września 1939 r. Kazimierz Czyszewski wyjechał z Mogilna wraz ze starostą Wiktorem Suszyńskim3. Starosta i burmistrz otrzymali polecenie zabrania ze sobą dokumentów, pieczęci miejskich oraz kasy miejskiej. W mieście w tym momencie faktycznie władzę administracyjną i funkcje policyjno-porządkowe przejęła Straż Obywatelska. Kazimierz Czyszewski formalnie pełnił funkcję burmistrza Mogilna do 11 września 1939 r., czyli do dnia zdobycia miasta przez wojska hitlerowskie.
W okresie II wojny światowej K. Czyszewski był więziony w obozach koncentracyjnych. Między 22 a 30.10.1942 r. został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz (Oświęcim), a 1.10.1944 r. został przewieziony do Buchenwaldu (od 24.10.1944 r. w Komando Plömnitz).
Po wojnie K. Czyszewski pracował do emerytury jako architekt i inspektor nadzoru budowlanego w Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych w Poznaniu.
Zmarł 8 listopada 1962 roku w Poznaniu.
Kazimierz Czyszewski w dwudziestoleciu międzywojennym był działaczem katolickim, prezesem Chrześcijańskiego Zjednoczenia Zawodowego RP, sekretarzem generalnym Związku Urzędników Państwowych i Samorządowych Ziem Zachodnich, członkiem Rady Nadzorczej Spółki Budowlanej Urzędników, Zespołu Urzędników Spółdzielczych, Konsumu Urzędników, prezesem Komisji Rewizyjnej Banku i Związku Kredytowego Ziem Zachodnich, prezesem rawickiego Towarzystwa Urzędników, od 1922 członkiem Związku Powstańców i Wojaków (wiceprezesem w Rawiczu), współzałożycielem i pierwszym sekretarzem generalnym Towarzystwa Powstańców Wielkopolskich 1918-19, od 1928 członkiem Zarządu Głównego Chrześcijańskiej Demokracji.
Po II wojnie światowej Kazimierz Czyszewski był członkiem Służby Polsce, Stronnictwa Demokratycznego i ZBOWiD.
Był powołany na świadka w procesie A. Eichmanna w Jerozolimie (1961), ale nie wyjechał ze względu na zły stan zdrowia.
Kazimierz Czyszewski otrzymał odznaczenia: Krzyż Kawalerski OOP (1957), Złoty Krzyż Zasługi (1948), Krzyż za Waleczność (1926), Wielkopolski Krzyż Powstańczy (1957), Odznaka Grunwaldzka (1946) i in.
Publikował artykuły w "Głosie Urzędnika Polskiego".
1 Juliusz Trzciński (26.08.1880 w Ostrowie nad Gopłem, zm. w nocy z 12 na 13.10.1939 w Gniewkowie) – polski polityk, działacz społeczny, minister, poseł na Sejm Ustawodawczy w II RP, ziemianin, wiceprezes Związku Powiatów Rzeczypospolitej Polskiej w 1933 roku, zastępca senatora wybrany w 1935 roku w województwie poznańskim, członek sejmiku wojewódzkiego w Poznaniu w 1927 roku. Od 23.07.1921 do 22.10.1921 był ministrem byłej dzielnicy pruskiej w rządach Wincentego Witosa i Antoniego Ponikowskiego.
2 Starosta Grodziski w latach 1926-1932
3 Starosta Mogileński od 1.07.1939 do 11.09.1939.
Bibliografia:
"Rawicz. Zarys dziejów". Opracowanie zbiorowe pod redakcją Stanisława Sierpowskiego, Poznań – Rawicz, 2002, str. 204, 209, 216-217, 238-241, 245, 263, 270.
Tadeusz i Witold Rzepeccy "Sejm i Senat 1922-1927" - Podręcznik dla wyborców, zawierający wyniki wyborów w powiatach, okręgach, województwach, podobizny senatorów i posłów sejmowych oraz mapy poglądowe. Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań, 1923. , s. 73 (fot.), 74, 203, 215;
Skład Sejmu 1928, s. 10, 43;
Skorowidz Sejmu 1928-30, s. 192;
Stenogramy Sejmu 6.03.1930 (83/5);
Biuro Sejmu RP: Komisja Budżetowa 1928-30 (mikrofisze);
AAN: Biuro Sejmu RP (Sejm i Senat. Sprawy Ogólne);
Kto był kim w II RP, 1994, s. 259-260 (fot., oprac. S. Gajewski i K. Stepan);
Biblioteka Narodowa: kartoteka biograficzna;
Biblioteka Sejmowa: odpis aktu zgonu z USC Poznań z 17.03.1994;
CAW: kartoteka zweryfikowanych powstańców wielkopolskich nr ewidencyjny 19109 (fot.); Wydz. Ewidencji Biura Kadr i Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP: kartoteka osobowa.
Biblioteka Sejmowa: materiały biogr. przekazane 4 II 2000 przez Archiwum MSWiA w Warszawie;
Biblioteka Sejmowa: materiały biogr. przekazane 16.03.2000 przez Internationaler Suchdienst w Arolsen.
Lista radnych i zastępców Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy, poz. 9. Poznań 1921.11.22.
"Grodzisk Wielkopolski. Zarys dziejów". Praca zbiorowa pod red. Bogusława Polaka, Grodzisk Wlkp., 1990, s. 53.
http://palukitv.pl/teksty/karty-historii/8531-mogilno-szykuje-sie-do-wojny.html
http://palukitv.pl/teksty/karty-historii/8722-tak-wygladal-1-wrzesnia-1939-r-w-mogilnie.html
http://palukitv.pl/teksty/karty-historii/8617-zaczynaja-sie-rozstrzeliwania.html
(stan na dzień 22.02.2017 r.)